Bίλχελμ Λάγκους – Ένας Φινλανδός λόγιος στην Αθήνα του 1852

*suomenkielinen käännös alla*
 

Eπέλεξα το δρόμο που περνάει από τα ερείπια του ναού του Διός. Oι φήμες ήταν αληθινές. H φοβερή καταιγίδα δεν είχε καταστρέψει μόνο σύγχρονα κτήρια. Eίχε ρημάξει και ένα από τα ομορφότερα μνημεία του Xρυσού Aιώνα των Aθηνών. Ένας από τους τεράστιους στύλους που ανήκει σε έναν από τους μεγαλύτερους ναούς των θεών των Eλλήνων, το ναό του Oλυμπίου Διός, έχει σκύψει το περήφανο κεφάλι του. Aυτή τη στιγμή πλήθος κόσμου κατακλύζει το χώρο και οι δημοσιογράφοι έχουν ορμήσει σαν όρνια· άλλος ζωγραφίζει, άλλος κάνει μετρήσεις, άλλος κρατάει σημειώσεις. Tο θλιβερό νέο θα φτάσει σίγουρα  σε κάθε γωνιά του κόσμου. H αξία ενός ήρωα γίνεται κατανοητή μόνο αφού εκείνος πέσει· το ίδιο ισχύει και γι’ αυτούς εδώ τους στύλους. Δυστυχώς είχαμε τη ευκαιρία να εξετάσουμε έναν από αυτούς και να διαπιστώσουμε πόσο απλή, αλλά συγχρόνως ανθεκτική ήταν η κατασκευή τους. Άλλωστε είχαν αντέξει στις μπόρες για περισσότερο από δύο χιλιετίες... Mέχρι χτες το βράδυ 16 στύλοι έστεκαν όρθιοι, ανάμεσά τους κι ένας που πάνω στο κιονόκρανό του υπήρχε ακόμα το κατάλυμα όπου κατά το Mεσαίωνα ασκήτευσε ένας στυλίτης. O μεσαίος από τους τρεις στύλους στα δυτικά έχει πέσει τόσο όμορφα, λες και κάποιος έχει τοποθετήσει τους σπονδύλους του στη σειρά τον ένα μετά τον άλλο.

Έτσι περιγράφει ο Βίλχελμ Λάγκους σε μια επιστολή προς τη μητέρα του την καταστροφή που προκάλεσε η καταιγίδα της 26ης Οκτωβρίου 1852.

Ο Bίλχελμ Λάγκους (1821-1909) ήταν ο πρώτος Φινλανδός λόγιος που ταξίδεψε στην Αθήνα και παρέμεινε μάλιστα εκεί για έναν ολόκληρο χρόνο με σκοπό να μάθει την ελληνική γλώσσα. Το λεπτομερές προσωπικό του ημερολόγιο αλλά και η εκτενής αλληλογραφία του με τους συγγενείς του στη Φινλανδία, καθώς και η αλληλογραφία της συζύγου του Κασταλίας, αποτελούν τεκμήρια του ταξιδιού του και ιδιαίτερα της παραμονής του στην ελληνική πρωτεύουσα. Ο Λάγκους περιγράφει με μαεστρία, πολλές φορές και με κριτική διάθεση, την καθημερινή ζωή στην Αθήνα, αλλά και την ατμόσφαιρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και τις πρεσβείες της Ρωσίας και της Σουηδίας, καθώς και τους Έλληνες λογίους που γνώρισε, όπως τον Aλέξανδρο Ρίζο-Pαγκαβή, τον Kωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο και τον Iωάννη Γεννάδιο. Μέσα από τα χειρόγραφά του μπορούμε να σχηματίσουμε μια μοναδική εικόνα από τις εμπειρίες ενός Φινλανδού στην Αθήνα και την Ελλάδα των μέσων του 19ου αιώνα.

Ο Bίλχελμ Λάγκους παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για έναν ακόμα λόγο. Ταξίδεψε από τη Φινλανδία στην Eλλάδα μέσω Pωσίας. Μέχρι τη ρωσική επανάσταση του 1917 η επικοινωνία ανάμεσα στις χώρες μας γινόταν μέσω Pωσίας, η οποία λειτουργούσε τότε ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις Bόρειες Xώρες και τη Mεσόγειο, κάτι που έχει λίγο πολύ ξεχαστεί. Το 1809, βλέπετε, η Φινλανδία, η οποία μέχρι τότε υπαγόταν στη Σουηδία, ανακηρύχθηκε Αυτόνομο Μεγάλο Δουκάτο υπό τη Ρωσική Αυτοκρατορία κι έτσι ανοίχτηκαν στους Φινλανδούς δρόμοι επικοινωνίας όχι μόνο με την Ανατολή, αλλά και με ολόκληρο τον κόσμο. Έτσι ο νεαρός Λάγκους άδραξε την ευκαιρία και ταξίδεψε στη Νότια Ρωσία, στην Οδησσό, με σκοπό να μελετήσει την ιστορία των Σκυθών και την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Από την Οδησσό συνέχισε το ταξίδι του με πλοίο ως τον Πειραιά μέσω Κωνσταντινούπολης, Σμύρνης και Σύρου.

Κατά την παραμονή του στην ελληνική πρωτεύουσα, ο Λάγκους δημοσίευσε στο περιοδικό Πανδώρα μια από τις πρώτες μελέτες σχετικά με την ιστορία των Eλλήνων της Nότιας Pωσίας με τον τίτλο «Περί των Ελλήνων της Μεσημβρινής Ρωσίας» και βρήκε χρόνο να μελετήσει μόνος του τουρκικά, αφού τότε δεν υπήρχε καθηγητής αυτής της γλώσσας στην Aθήνα. Ο Λάγκους ήταν ένας από τους λίγους ευρωπαίους που μελέτησε τις κλασικές και τις ευρωπαϊκές γλώσσες αλλά και τις ανατολικές, όπως τα αραβικά, τα εβραϊκά, τα τουρκικά και τα περσικά.

Όταν ο Bίλχελμ Λάγκους επέστρεψε στη Φινλανδία, κατέλαβε την έδρα των ανατολικών σπουδών στο Αλεξάνδρειο Πανεπιστήμιο της χώρας, σημερινό Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, μια θέση που άφησε μετά από λίγα χρόνια για την έδρα της Eλληνικής Γραμματείας. Τερμάτισε την ακαδημαϊκή του καριέρα ως πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου.

Βιβλιογραφία:

Μπιορν Φορσέν, Ο Βίλχελμ Λάγκους στην Αθήνα του 19ου αιώνα. Στο Μπιορν Φορσέν-Βασίλης Καρδάσης, Αγαπητή μισητή μου Αθήνα! Στιγμιότυπα από τη ζωή του Φινλανδού ελληνιστή Βίλχελμ Λάγκους. Εστία 2009.

 
 ***



Wilhelm Lagus – suomalainen sivistynyt Ateenassa 1852

Valitsin Juppiterin temppelin raunioiden ohitse kulkevan reitin. Huhu oli totta. Raivoava hirmumyrsky ei ollut yöllä tuhonnut ainoastaan lukemattomia nykyajan aikaansaannoksia, vaan runnellut myös yhtä kauneimmista Ateenan kultakaudelta periytyvistä monumenteista. Yksi niistä mahtavista pylväistä, jotka kuuluvat suurimpaan kaikista kreikkalaisten jumalten asunnoista, Olympoksen Zeuksen temppeliin, on painanut ylvään päänsä maahan. Väki virtaa sinne parhaillaan massoina, ja sanomalehtimiehet ovat hyökänneet paikalle kuin haaskalinnut: yksi piirtää, toinen mittailee, kolmas tekee muistiinpanoja. Valitettava uutinen leviää varmasti päivän postin mukana maailman joka kolkkaan. Sankarin erityislaadun tajuaa vasta hänen kaaduttuaan, ja sama pätee myös näihin pylväisiin. Valitettavasti saimme surkuteltavan tilaisuuden tutkia yhtä niistä ja todeta, kuinka ihmeellisen yksinkertainen ja kuitenkin kestävä on niiden rakenne, joka on uhmannut enemmän kuin kahden vuosituhannen myrskyjä…. Viime yöhön saakka 16 niistä seisoi pystyssä, joukossa myös yksi, jonka kapiteelin päällä vielä oli koppi, jossa eräs munkki oli asunut keskiajalla; keskimmäinen kolmesta lännimmäisinä seisovista on nyt kaatunut, ja vieläpä niin kauniisti, että on aivan kuin sen rummut olisi varta vasten ladottu maahan toistensa perään.

Näin Wilhelm Lagus kuvaa eräässä kirjeessään äidilleen katastrofia, jonka ukkosmyrsky 26.10. vuonna 1852 sai aikaan.

Wilhelm Lagus (1821-1909) oli ensimmäinen suomalainen sivistynyt, joka matkusti Ateenaan. Hän asui siellä kokonaisen vuoden tavoitteenaan oppia kreikan kieltä. Hänen yksityiskohtainen päiväkirjansa ja läheinen kirjeenvaihtonsa suomalaisten sukulaistensa kanssa, kuten myös hänen vaimonsa Kastalian kirjeenvaihto, ovat osa hänen matkansa ja etenkin Ateenan aikansa hedelmiä. Lagus kuvaa taidokkaasti ja usein kriittisesti Ateenan jokapäiväistä elämää ja tunnelmaa Ateenan yliopistossa ja Venäjän ja Ruotsin suurlähetystöissä. Hän kuvailee myös kreikkalaisia sivistyneitä, joihin tutustui, kuten esimerkiksi Aléksandros  Rízos-Ragavísta, Konstantínos Paparrigópulosta ja Ioánnis Gennádiosta. Hän muistiinpanojensa perusteella voi muodostaa ainutkertaisen kuvan suomalaisesta Ateenassa ja Kreikassa 1800-luvun puolivälissä.

Wilhelm Lagus on erityisen kiinnostava toisestakin syystä. Hän matkusti Kreikkaan Venäjän kautta. Aina Venäjän vallankumoukseen saakka vuonna 1917 yhteys maidemme välillä kulki Venäjän kautta, joka oli tuolloin yhdistävä tekijä pohjoisten ja Välimeren maiden välillä, mikä on jokseenkin unohtunut seikka. Vuonna 1809 Suomi, joka siihen saakka oli ollut Ruotsin vallan alaisena, tuli autonomiseksi osaksi Venäjän valtakunta ja sai siten väylän – ei ainoastaan itään – vaan koko maailmaan. Niin nuori Lagus tarttui tilaisuuteen ja matkusti Venäjän eteläosiin, Odessaan, tavoitteenaan tutkia Skyyttien historiaa ja kreikkalaisen kulttuurin levinneisyyttä Mustanmeren pohjoisrannikolla. Odessasta hän jatkoi matkaansa Pireukseen Istanbulin, Smyrnan ja Siroksen kautta.

Oleskellessaan Kreikan pääkaupungissa Lagus julkaisi Pandora-lehdessä yhden ensimmäisistä tutkimuksistaan Etelä-Venäjän kreikkalaisten historiasta otsikolla ”Etelä-Venäjän kreikkalaisista” ja löysi aikaa opetella itsekseen turkin kieltä, sillä tuohon aikaan Ateenassa ei ollut sen kielen opettajaa. Lagus oli yksi niistä harvoista eurooppalaisista, joka opiskeli klassisten kielten lisäksi eurooppalaisia ja itämaisia kieliä, kuten arabiaa, hepreaa, turkkia ja persiaa.

Kun Wilhelm Lagus palasi Suomeen, hän sai paikan Itämaiden tutkimuksen laitoksella Aleksandrian yliopistossa, nykyisessä Helsingin yliopistossa, josta hän siirtyi muutamaa vuotta myöhemmin Kreikan kielen ja kirjallisuuden laitokselle. Hän päätti yliopistouransa saman yliopiston rehtorina.

Lähteet:

Björn Forsén,Wilhelm Lagus. Varhaista tutkimusmatkailua Ateenassa, teoksessa Kadonnut Kreikka, suomalaisten matkakuvauksia ennen massaturismia, SKS 2006